Kant’ın Hume Değerlendirmeleri Üzerine Bir Derkenar

Özet

Kant’ın ünlü, “yıllar önce beni dogmatik uykumdan uyandıran Hume olmuştur” sözü hem Kant’ın felsefedeki yeri hem de Hume’un öğretisinin daha da tanınır olması açısından belirleyici olmuştur. Hume’un Ampirizmin zirvesi kabul edilmesi, Kant’ın da bir yandan Ampirizm ile Rasyonalizmi uzlaştırıcı bir rol oynadığı iddiası öte yandan da Rasyonalizmin temellerini sağlamlaştırmak suretiyle 18. Yüzyıla egemen olan Ampirizmi zayıflattığı yorumları hep gündemde olmuştur. Bu makalede, ilk cümlede özü verilen ifade başta olmak üzere, Kant’ın Hume üzerine yaptığı tespitler, değerlendirmeler, eleştiriler ve felsefedeki yönüne etkisi değişik yönlerden ele alınmıştır. Kant’ın dogmatik uyku ile neyi kastettiği, bu uykudan uyanmayı hangi anlamda kullandığı, girdiği yeni yolda nerelere kadar ilerlediği ve nasıl bir sonuca ulaştığı irdelenmektedir. Kant’ın, kendisini “dogmatik uykusundan” uyandıran Hume’un, neden konusunda yaptığı doğru tespitin sonuna kadar götürülemediği iddiası bu makalede ele alınan bir başka önemli konudur. Kant'a göre Hume’, neden ile sonuç arasında var olan zorunlu bağlantıyı alışkanlığa bağlayarak yanlış bir sonuca varmıştır; benzer şekilde, Hume Deizme yönelik eleştirilerinde de zayıf kalmıştır, şeklindeki sözleri burada ele alınmaktadır. Makalede, Hume’un kişiliğinde Ampirizm yoluyla metafiziğin dışlanmasının yanlışlığı, metafizik olmadan felsefenin de olamayacağına ilişkin Kant’ın tespitleri de mercek altına alınmaktadır. Makalenin bir başka önemli değinisi de, Hume’un bütün felsefeyi deneye indirgemesi ile ortaya çıkan, varlık, bilgi ve değer sorunlarındaki şüpheci tavrın isabetsizliği Rasyonel Teoloji sorunu çerçevesinde ele alınmıştır.